-Η περιπέτεια ενός ονόματος
Κατηγορία: Ο τόπος μας
Από την ιστορία του τόπου μας
ΑΓΡΙΝΙΟ: Η περιπέτεια ενός ονόματος
Εργάστηκαν οι μαθητές του τμήματος Α3 Γυμνασίου (σχολικό έτος 2008-2009): Κοσμάς Μακρυγιάννης, Αργυρώ Μπάδα, Σταυρούλα Μπέσσα, Δημήτρης Νικολαϊδης, Σοφία Ντάλα, Ιωάννα Παληγεώργου, Χροστόφορος Παπαδήμας, Χαράλαμπος Παπαθανασίου, Γεράσιμος Παπακωστόπουλος
Επιμέλεια κειμένων: Μεταξούλα Μανικάρου, Φιλόλογος / Δρ. Φιλολογίας
Αγρίνιο, Βραχώρι, μια πόλη? μια ιστορία... Βραχώρι, Αγρίνιο? το όνομα. Ένα ταξίδι γοητευτικό στην περιπέτεια του ονόματος. Μια αναζήτηση στο χώρο της γλωσσολογίας και ετυμολογίας, της μυθολογίας και της ιστορίας. Είναι και τούτος ένας ακόμη τρόπος να γνωρίσεις το Βραχώρι, το Αγρίνιο.
Πρωτεύουσα του νομού Ακαρνανίας και Αιτωλίας, που σχηματίστηκε με το Β. Δ. της 3ης (15) Απριλίου 1833 (ΦΕΚ 12) και υπογράφηκε από τον Όθωνα στο Ναύπλιο, ορίστηκε το Βραχώρι. Λίγους μήνες, όμως, αργότερα στις 22 Σεπτεμβρίου 1833, η έδρα του νομού μεταφέρθηκε στο Μεσολόγγι, όπου και παραμένει μέχρι σήμερα. Το Βραχώρι με το Β.Δ. της 20ης Ιουνίου (2 Ιουλίου) 1836 μετονομάστηκε σε Αγρίνιο.
Το Αγρίνιο είναι η μεγαλύτερη πόλη της Αιτωλοακαρνανίας και μαζί με την Πάτρα και τα Ιωάννινα αποτελούν τα τρία μεγαλύτερα αστικά κέντρα στο δυτικό τμήμα της χώρας. Ο δήμος Αγρινίου έχει επίσημο πληθυσμό 54.253 κατοίκους (απογραφή 2001), στην πραγματικότητα όμως συγκεντρώνει τους μισούς από τους 225.000 κατοίκους του νομού. Ο δήμος Αγρινίου (σύμφωνα με το νόμο Καποδίστρια του 1997) αποτελείται από επτά δημοτικά διαμερίσματα. Τα τρία από αυτά: Αγρίνιο, Άγιος Κωνσταντίνος και Δοκίμι, αποτελούν την πόλη του Αγρινίου και τα υπόλοιπα τέσσερα είναι περιαστικά: Άγιος Νικόλαος Τριχωνίδας, Καλύβια, Καμαρούλα, Σκουτεσιάδα. Η πόλη αποτελείται από πολλές συνοικίες, όπως: Άγιος Ιωάννης Ριγανάς, Άγιος Κωνσταντίνος, Γιαννούζι, Δοκίμι, Δύο ρέματα, Ερυθραία, Γκένοβα, Καραπανέικα, Κοκκινοπύλια, Λεύκα, Μούρες, Μπούζι, Ντούτσαγα, Παλαιός Άγιος Χριστόφορος ? Άγιος Θωμάς, Πεταλούδα, Σωτηροπούλου, Τροχός, Φούσκαρη.
Η αρχική σφραγίδα του Δήμου ήταν κυκλική και έφερε ως έμβλημα «σταυρόν επί ρόδου». Κατόπιν γνωμοδοτήσεως του αρχαιολόγου Π. Ευστρατιάδη στο δημοτικό συμβούλιο Αγρινίου, επελέγη το έμβλημα που καθορίστηκε με το Β.Δ. της 19ης Οκτωβρίου 1869: «?ίνα η σφραγίς του δήμου Αγρινίου φέρη ως έμβλημα εν τω μέσω μεν ??άνδρα φέροντα πέτασσον και καθήμενον επί ασπίδων, κρατούντα δόρυ εν τη δεξιά και νίκην εν τη αριστερά??, γύρωθεν δε τας λέξεις ??δήμος Αγρινίου???». Το έμβλημα αυτό δεν παγιώθηκε. Το οριστικό έμβλημα (σφραγίδα) της πόλεως, που φέρει εικόνα της πάλης του Ηρακλή με τον Αχελώο, καθιερώθηκε επί δημάρχου Τάσου Παναγόπουλου (1964-1967). Αναρτήθηκε στο Δημοτικό Μέγαρο επί δημάρχου Στέλιου Τσιτσιμελή (1975-1986).
Αρχικά υποστηρίχτηκε η γνώμη ότι ονομάστηκε Βραχώρι γιατί κατοικήθηκε από Εβραίους. (Εβραιοχώρι ? Βραχώρι). Ελάχιστα πιθανή προσέγγιση, αφενός γιατί οι Εβραίοι, μετά την καταστροφή τους από τους Ρωμαίους, δεν ίδρυσαν αμιγείς πόλεις ή χωριά και αφετέρου η όποια παραφθορά της λέξης, κατά το γλωσσικό ιδίωμα, θα οδηγούσε σε Ουβριουχώρ? και όχι Βραχώρ?.
Άλλη άποψη θεωρεί ότι η λέξη προήλθε από το Βραχοχώρι / Ραχοχώρι, επειδή οι κάτοικοι έκτισαν σε ράχες και βράχια, πράγμα το οποίο δεν ευσταθεί, γιατί ο τόπος δεν είναι βραχώδης.
Η ονομασία εξηγείται κατά άλλους από το γεγονός ότι η περιοχή διοικητικώς ανήκε στην διοικητική περιφέρεια, στον καζά του Βλοχού. (Βλοχοχώρι ? Βλοχώρι ? Βραχώρι).
Κατά την επικρατέστερη άποψη οι πρώτοι κάτοικοι ήταν από το Βλοχό και επειδή ήταν βλάχοι, η περιοχή ονομάστηκε Βλαχοχώρι και κατά απλολογία (λόγω δύο όμοιων αλλεπάλληλων συλλαβών) Βλαχώρι και έπειτα Βραχώρι, πιθανόν κατά αφομοίωση του λ προς το ακολουθούν ρ (πχ. πλοιάριο ? προιάριο).
Στα παραπάνω προσθέτουμε και τις αναφορές ενετικών κειμένων όπου συναντάμε τον τύπο Βρακοχώρι, γιατί οι κάτοικοί του φορούσαν τη γνωστή βράκα, μπουραζάνα. Από το Βρακοχώρι οδηγηθήκαμε στο Βραχώρι.
Κατά μια τελευταία άποψη η ονομασία οφείλεται στον τιμητικό τίτλο της σουλτανικής αυλής Ιμπραχόρ, που σημαίνει σταυλάρχης. Από τον τίτλο αυτό πήρε την ονομασία του ο οικισμός και με ελάχιστη παραφθορά έχουμε τον τύπο Βραχόρ, εξελληνισμένο σε Βραχώρι. Την άποψη αυτή επιβεβαιώνει αγγλικός χάρτη του Barnard Randolf, που τυπώθηκε το 1560, όπου σημειώνεται η πολίχνη ως IMRAXOAR, προτού το όνομα υποστεί παραφθορά.
Αγρίνιο ή Βραχώρι - Βραχώρι ή Αγρίνιο
Γνωστό το ποίημα του Κ. Παλαμά, που δημοσιεύτηκε στην εβδομαδιαία εφημερίδα του Αγρινίου, το «Θάρρος», (αρ. φ. 44-45, 1 Ιανουαρίου 1927) και φέρει σημείωση: «Αθήνα 14.12.26». Ο ποιητής προκρίνει το «αρματωλικό» όνομα της πόλεως
Τέλος ο Γιάννης Υφαντής στην ποιητική του συλλογή «Ναός του κόσμου» (1996) γράφει:
ΑΓΡΙΝΙΟ: Η περιπέτεια ενός ονόματος
Εργάστηκαν οι μαθητές του τμήματος Α3 Γυμνασίου (σχολικό έτος 2008-2009): Κοσμάς Μακρυγιάννης, Αργυρώ Μπάδα, Σταυρούλα Μπέσσα, Δημήτρης Νικολαϊδης, Σοφία Ντάλα, Ιωάννα Παληγεώργου, Χροστόφορος Παπαδήμας, Χαράλαμπος Παπαθανασίου, Γεράσιμος Παπακωστόπουλος
Επιμέλεια κειμένων: Μεταξούλα Μανικάρου, Φιλόλογος / Δρ. Φιλολογίας
Αγρίνιο, Βραχώρι, μια πόλη? μια ιστορία... Βραχώρι, Αγρίνιο? το όνομα. Ένα ταξίδι γοητευτικό στην περιπέτεια του ονόματος. Μια αναζήτηση στο χώρο της γλωσσολογίας και ετυμολογίας, της μυθολογίας και της ιστορίας. Είναι και τούτος ένας ακόμη τρόπος να γνωρίσεις το Βραχώρι, το Αγρίνιο.
Πρωτεύουσα του νομού Ακαρνανίας και Αιτωλίας, που σχηματίστηκε με το Β. Δ. της 3ης (15) Απριλίου 1833 (ΦΕΚ 12) και υπογράφηκε από τον Όθωνα στο Ναύπλιο, ορίστηκε το Βραχώρι. Λίγους μήνες, όμως, αργότερα στις 22 Σεπτεμβρίου 1833, η έδρα του νομού μεταφέρθηκε στο Μεσολόγγι, όπου και παραμένει μέχρι σήμερα. Το Βραχώρι με το Β.Δ. της 20ης Ιουνίου (2 Ιουλίου) 1836 μετονομάστηκε σε Αγρίνιο.
Το Αγρίνιο είναι η μεγαλύτερη πόλη της Αιτωλοακαρνανίας και μαζί με την Πάτρα και τα Ιωάννινα αποτελούν τα τρία μεγαλύτερα αστικά κέντρα στο δυτικό τμήμα της χώρας. Ο δήμος Αγρινίου έχει επίσημο πληθυσμό 54.253 κατοίκους (απογραφή 2001), στην πραγματικότητα όμως συγκεντρώνει τους μισούς από τους 225.000 κατοίκους του νομού. Ο δήμος Αγρινίου (σύμφωνα με το νόμο Καποδίστρια του 1997) αποτελείται από επτά δημοτικά διαμερίσματα. Τα τρία από αυτά: Αγρίνιο, Άγιος Κωνσταντίνος και Δοκίμι, αποτελούν την πόλη του Αγρινίου και τα υπόλοιπα τέσσερα είναι περιαστικά: Άγιος Νικόλαος Τριχωνίδας, Καλύβια, Καμαρούλα, Σκουτεσιάδα. Η πόλη αποτελείται από πολλές συνοικίες, όπως: Άγιος Ιωάννης Ριγανάς, Άγιος Κωνσταντίνος, Γιαννούζι, Δοκίμι, Δύο ρέματα, Ερυθραία, Γκένοβα, Καραπανέικα, Κοκκινοπύλια, Λεύκα, Μούρες, Μπούζι, Ντούτσαγα, Παλαιός Άγιος Χριστόφορος ? Άγιος Θωμάς, Πεταλούδα, Σωτηροπούλου, Τροχός, Φούσκαρη.
Η αρχική σφραγίδα του Δήμου ήταν κυκλική και έφερε ως έμβλημα «σταυρόν επί ρόδου». Κατόπιν γνωμοδοτήσεως του αρχαιολόγου Π. Ευστρατιάδη στο δημοτικό συμβούλιο Αγρινίου, επελέγη το έμβλημα που καθορίστηκε με το Β.Δ. της 19ης Οκτωβρίου 1869: «?ίνα η σφραγίς του δήμου Αγρινίου φέρη ως έμβλημα εν τω μέσω μεν ??άνδρα φέροντα πέτασσον και καθήμενον επί ασπίδων, κρατούντα δόρυ εν τη δεξιά και νίκην εν τη αριστερά??, γύρωθεν δε τας λέξεις ??δήμος Αγρινίου???». Το έμβλημα αυτό δεν παγιώθηκε. Το οριστικό έμβλημα (σφραγίδα) της πόλεως, που φέρει εικόνα της πάλης του Ηρακλή με τον Αχελώο, καθιερώθηκε επί δημάρχου Τάσου Παναγόπουλου (1964-1967). Αναρτήθηκε στο Δημοτικό Μέγαρο επί δημάρχου Στέλιου Τσιτσιμελή (1975-1986).
- Πρώτη η μυθολογία πλάθει την δική της διήγηση για την ονομασία της πόλεως του Αγρινίου. Ο τοπικός ήρωας Άγριος που ήταν ένας από τους τρεις γιους του Πορθάωνα, απόγονου του Αιτωλού, βασιλιά των Πλευρωνίων και Καλυδωνίων έδωσε τον όνομά του στην πόλη. Πρόκειται για μια προσέγγιση που προσυπογράφει ο φιλολόγος και συγγραφέας Κώστας Τριανταφυλλίδης με τα εξής λόγια: «Το τοπωνύμιο Αγρίνιο δεν αποκλείεται να βγαίνει από το όνομα του ήρωα Άγριος > Αγρίιον > Αγρίνιον, όπου το -ν- παρεμβάλλεται ως ευφωνικόν».
- Μια άλλη γνώμη αποδίδει την ονομασία της πόλεως στον Άγριο Απόλλωνα, τον πολιούχο θεό της. Οι Αιτωλοί κάτοικοι είχαν ανάγκη την προστασία του για να αντιμετωπίσουν τους Ακαρνάνες με τους οποίους βρίσκονταν σε διαρκή διαμάχη, άλλοτε για το θέμα των συνόρων, λόγω της αλλαγής της κοίτης του ποταμού Αχελώου, και άλλοτε για να προστατεύσουν τα περίφημα άλογα τους από τους άρπαγες Ακαρνάνες. Θ. Θωμόπουλου «Αγρίνιο»,
- Μια τρίτη άποψη υποστηρίζει ότι ιδρυτές και πρώτοι οικιστές της πόλης του Αγρινίου ήταν οι Αγραίοι, ένα από τα αιτωλικά φύλα που αποτελούσαν το έθνος των Αιτωλών. Πρόκειται για λαό φιλοπόλεμο, ο οποίος σε ειρηνική περίοδο είχε ως απασχόλησή του το κυνήγι. Στις αρχαίες πηγές αναφέρονται και ως Αγριάνες και Αγραείς και Άγριοι, δηλαδή πιστοί του Αγρίου Απόλλωνα. Γεράσιμος Παπατρέχας στο βιβλίο του «Ιστορία του Αγρινίου», έκδοση του Δήμου Αγρινίου, το 1991
- Νέο δρόμο στη σχετική έρευνα άνοιξε ο διδάκτωρ αρχαιολόγος Γιάννης Νεραντζής, ο οποίος δίνει μια πρωτοπόρα ερμηνεία στην ονομασία της πόλεως του Αγρινίου συσχετίζοντας αυτήν με τον θεό Αγριώνιο ή Άγριον Διόνυσο και την γιορτή Αγριώνια ή Αγράνια και όχι με τον Άγριο Απόλλωνα ή τον μυθολογικό Άγριο. Αποσπούμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο του με τίτλο: «Προϊστορικές φυλετικές λατρείες Αιτωλών και Αγραίων». «Στον Ορφικό Ύμνο προς τον Διόνυσο το επίθετο ??Άγριος?? είναι κυρίως προσωνύμιον του Διονύσου, συνδυασμένο μάλιστα με το επίθετο ??κισσόβρυον??, αποτελεί λέξη-κλειδί στην προτεινόμενη από εμάς ετυμολογική σχέση του τοπωνυμίου Αγρίνιον με τον θεό Αγριώνιο-Διόνυσο, ή Άγριον Διόνυσο, η Διόνυσο-Κισσό και όχι με τον Άγριον Απόλλωνα?Μάλιστα δε, με αυτό ακριβώς το επίθετο, δηλαδή ως Άγριος-Διόνυσος, ο θεός συνδέεται άμεσα με τη γιορτή Αγριώνια, ομόρριζη πιθανότατα λέξη με το τοπωνύμιο Αγριώνιον>Αγρίνιον?Τα Αγριώνια ή Αγριάνια>Αγράνια πρόκειται για μιμητική χορευτική ιερουργία, κατά την οποία μια ομάδα ανδρών ή γυναικών τελούν μυστικές τελετές, σε κατάσταση ένθεης μανίας, τρώγοντας φύλλα κισσού ή δάφνης (φυτά τοξικά, που όποιος τα τρώει υπόκειται σε ψευδαισθήσεις). Επικεφαλής τους είναι ένας ιερέας που ενσαρκώνει τον θεό. Σε κατάσταση παράκρουσης ένας τους σκοτώνεται από τους άλλους και ο θάνατος του σημαίνει πως ο θεός που τον κατέχει πεθαίνει και ξαναγεννιέται.»
Αρχικά υποστηρίχτηκε η γνώμη ότι ονομάστηκε Βραχώρι γιατί κατοικήθηκε από Εβραίους. (Εβραιοχώρι ? Βραχώρι). Ελάχιστα πιθανή προσέγγιση, αφενός γιατί οι Εβραίοι, μετά την καταστροφή τους από τους Ρωμαίους, δεν ίδρυσαν αμιγείς πόλεις ή χωριά και αφετέρου η όποια παραφθορά της λέξης, κατά το γλωσσικό ιδίωμα, θα οδηγούσε σε Ουβριουχώρ? και όχι Βραχώρ?.
Άλλη άποψη θεωρεί ότι η λέξη προήλθε από το Βραχοχώρι / Ραχοχώρι, επειδή οι κάτοικοι έκτισαν σε ράχες και βράχια, πράγμα το οποίο δεν ευσταθεί, γιατί ο τόπος δεν είναι βραχώδης.
Η ονομασία εξηγείται κατά άλλους από το γεγονός ότι η περιοχή διοικητικώς ανήκε στην διοικητική περιφέρεια, στον καζά του Βλοχού. (Βλοχοχώρι ? Βλοχώρι ? Βραχώρι).
Κατά την επικρατέστερη άποψη οι πρώτοι κάτοικοι ήταν από το Βλοχό και επειδή ήταν βλάχοι, η περιοχή ονομάστηκε Βλαχοχώρι και κατά απλολογία (λόγω δύο όμοιων αλλεπάλληλων συλλαβών) Βλαχώρι και έπειτα Βραχώρι, πιθανόν κατά αφομοίωση του λ προς το ακολουθούν ρ (πχ. πλοιάριο ? προιάριο).
Στα παραπάνω προσθέτουμε και τις αναφορές ενετικών κειμένων όπου συναντάμε τον τύπο Βρακοχώρι, γιατί οι κάτοικοί του φορούσαν τη γνωστή βράκα, μπουραζάνα. Από το Βρακοχώρι οδηγηθήκαμε στο Βραχώρι.
Κατά μια τελευταία άποψη η ονομασία οφείλεται στον τιμητικό τίτλο της σουλτανικής αυλής Ιμπραχόρ, που σημαίνει σταυλάρχης. Από τον τίτλο αυτό πήρε την ονομασία του ο οικισμός και με ελάχιστη παραφθορά έχουμε τον τύπο Βραχόρ, εξελληνισμένο σε Βραχώρι. Την άποψη αυτή επιβεβαιώνει αγγλικός χάρτη του Barnard Randolf, που τυπώθηκε το 1560, όπου σημειώνεται η πολίχνη ως IMRAXOAR, προτού το όνομα υποστεί παραφθορά.
Αγρίνιο ή Βραχώρι - Βραχώρι ή Αγρίνιο
Γνωστό το ποίημα του Κ. Παλαμά, που δημοσιεύτηκε στην εβδομαδιαία εφημερίδα του Αγρινίου, το «Θάρρος», (αρ. φ. 44-45, 1 Ιανουαρίου 1927) και φέρει σημείωση: «Αθήνα 14.12.26». Ο ποιητής προκρίνει το «αρματωλικό» όνομα της πόλεως
«Χαρά, τρισύλλαβο όνομα λαμπόηχο, το Βραχώρι!
κ? εσύ λαμπρή, της Ρούμελης χαρά, δουλεύτρα κόρη,
κι αν άλλο πήρες όνομα θαμμένο στα βιβλία,
μ? αρέσει τ? αρματωλικό όνομά σου?
με τούτο και ολοζώντανη, τη βλέπει η φαντασία
τη ζωγραφιά σου»
Την ίδια προτίμηση έχει και ο Δ. Βικέλας σε κείμενό του, με τοπική και χρονική ένδειξη «Αγρίνιο, 23 Απριλίου 1884», κατά την περιήγησή του «Από Νικοπόλεως εις Ολυμπίαν»: «Γράφω Αγρίνιον, αφού το εθέσπισαν ούτω, αλλά το γράφω υπό διαμαρτύρησιν. Προκρίνω το όνομα Βραχώρι, υπό το οποίον η πόλις αύτη είναι εισέτι γνωστή καθ? όλην την Ελλάδα? τούτο είναι η της κοινής και καθημερινής χρήσεως, το άλλο η εορτάσιμος ούτως ειπείν ονομασία, η δια τας Κυριακάς». Και παρακάτω εξηγεί την αλλαγή του ονόματος: «Χάρις εις την σχολαστικότητα ήτις επεκράτησε κατά τον σχηματισμόν του Ελληνικού βασιλείου, πολλαί ονομασίαι μετεβλήθησαν τοιουτοτρόπως. Ηθέλησαν να αναστήσωσι την αρχαίαν Ελλάδα δίδοντες εις τας πόλεις και τα χωρία μας τα αρχαία ονόματά των, όπου αι νέαι ονομασία τα αντικατέστησαν. Ελησμόνησαν, όμως, ότι την αρχαίαν ιστορίαν διεδέχθη νεωτέρα ιστορία, ήτις αφήκε κι αυτή τα ίχνη της εις την πατρίδα μας, ίχνη άτινα δεν έχομεν το δικαίωμα ν? αποσβέσωμεν. Ηδυνάμεθα δε να σεβασθώμεν τα δια μακράς παραδόσεως καθιερωθέντα νέα ονόματα, χωρίς δια τούτο να φανώμεν ασεβείς προς τους ενδόξους προγόνους μας. Απ? εναντίας αδικούμεν την κλασσικήν αρχαιότητα όσω και την νεωτέραν ιστορίαν δια της συγχύσεως την οποίαν επιφέρουν ενίοτε τοιούτοι αναχρονισμοί και τοιαύται αναβαπτίσεις».κ? εσύ λαμπρή, της Ρούμελης χαρά, δουλεύτρα κόρη,
κι αν άλλο πήρες όνομα θαμμένο στα βιβλία,
μ? αρέσει τ? αρματωλικό όνομά σου?
με τούτο και ολοζώντανη, τη βλέπει η φαντασία
τη ζωγραφιά σου»
Τέλος ο Γιάννης Υφαντής στην ποιητική του συλλογή «Ναός του κόσμου» (1996) γράφει:
«Έρχομαι, είπα, έτσι απλά «από το Αγρίνιο»
Κρύβοντας μες τη λέξη αυτή, όσο μπορούσα
Το «άγριος», το «νι» και προπαντός
Το «ο», που ?ναι πηγάδι και παγίδα, σπίτι μου και καθρέφτης και λαβύρινθος,
Μα ναι, ο πιο απλός λαβύρινθος κι ας φαίνεται
Τόσο απλό, ένα μικρό δαχτυλιδάκι»
Κρύβοντας μες τη λέξη αυτή, όσο μπορούσα
Το «άγριος», το «νι» και προπαντός
Το «ο», που ?ναι πηγάδι και παγίδα, σπίτι μου και καθρέφτης και λαβύρινθος,
Μα ναι, ο πιο απλός λαβύρινθος κι ας φαίνεται
Τόσο απλό, ένα μικρό δαχτυλιδάκι»
Αγρίνιο? Βραχώρι?. Βραχώρι?Αγρίνιο? Όποιον όνομα και αν προκρίνουμε, το αρματωλικό ή το αρχαιοπρεπές, η πρόκληση για γνωριμία της πόλης είναι η ίδια...