Ανακαλύπτοντας τη JAZZ

Λιούλιος Γιώργος, μαθητής της Γ΄ Λυκείου

Για να το πούμε όσο πιο ωμά γίνεται, η τζαζ αναπτύχθηκε μόνο και μόνο επειδή οι μαύροι έπαιζαν με κατώτερα όργανα. Πρέπει να το δει κανείς από τη σκοπιά τους. Στη δεκαετία του 1890 ήταν ένας λαός χωρίς πατρίδα, που μόλις είχε απελευθερωθεί από τα δεσμά της δουλείας, και που η «διακριτική» ή απροκάλυπτη καταπίεση των λευκών έκανε αδύνατη την πρόσβασή τους στην επίσημη εκπαίδευση. Πρόκειται για ένα κοινωνικό ζήτημα τόσο ευρύ ώστε είναι αδύνατο να ασχοληθούμε εδώ σε βάθος. Αξίζει να υπενθυμίσουμε ότι ο ScottJoplin, ένας από τους πρωτοπόρους αλλά και σημαντικότερους συνθέτες ραγκτάιμ, βάσισε την πλοκή της όπερας του Treemonisha στην αναγκαιότητα κατάκτησης του δικαιώματος στη μόρφωση ως μέσου απελευθέρωσης των μαύρων συντρόφων του από τα δεσμά του φολκλόρ και των προλήψεων. Χωρίς να επαναλαμβάνουμε εδώ το λάθος του παλιού στερεοτύπου ότι όλοι οι μαύροι έχουν ρυθμό , είναι ωστόσο γεγονός ότι οι διάφορες νεγροειδής φυλές που μεταφέρθηκαν με τη βία στην Αμερική άκουγαν εξαιρετικά ρυθμική μουσική, κάτι που ήταν μέρος και φορτίο της κληρονομιάς τους από την Αφρική (ή τις Δυτικές Ινδίες). Κι όμως, η μουσική που έπαιζαν και τραγουδούσαν σ?αυτή τη χώρα, ειδικά μετά από λίγες γενιές, δεν ήταν πια η αφρικανική ή μουσική των Δυτικών Ινδιών. Ήταν ένα αμάλγαμα από γκόσπελ, σπιρίτσουαλ, μίνστρελ, φολκ και εμβατήρια παιγμένα από μπάντες.

Στο μέτρο που ήταν φτωχοί, αυτοί οι πρώτοι μαύροι μουσικοί δεν είχαν τη δυνατότητα να αγοράσουν καινούργια, καλοφτιαγμένα όργανα όπως οι λευκοί, κι έτσι αναγκάζονταν να συμβιβάζονται με τρομπέτες και τρομπόνια από τρίτο χέρι και συχνά ελαττωματικά. Πολλές φορές τα όργανα αυτά ήταν φάλτσα ή, στη χειρότερη περίπτωση, δεν έπαιζαν ορισμένες νότες. Έτσι, οι περίφημες, για τη μουσική τζαζ, τρίτες και πέμπτες σε ύφεση καθιερώθηκαν, ως ένα βαθμό, λόγω ελαττωμάτων των μουσικών οργάνων. Επιπλέον, οι περισσότεροι μουσικοί, επειδή δεν είχαν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν κανονικά μαθήματα, είχαν υιοθετήσει ένα βασικό κανόνα εκείνον τον πρώτο καιρό: καλλιεργούσαν πρώτα την προσωπική έκφραση και μετά την τεχνική. Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε το εγχείρημά τους αυτό με την προσπάθεια να χτίσουν έναν καθεδρικό ναό με παιδικά κουβαδάκια και φτυάρια. Κι όμως, αυτό ακριβώς πέτυχαν: έχτισαν ένα εκπληκτικό οικοδόμημα σε ένα μουσικό ιδίωμα που συγγένευε και ταυτόχρονα διαφοροποιούνταν από τη λευκή κουλτούρα που τους περιέβαλλε.

Ένα είδος που επηρέασε την τζαζ και μόνο εν μέρει μπορεί να χαρακτηριστεί φολκ ήταν η η μουσική που έπαιζαν διάφορες πλανόδιες μπάντες. Οι μουσικοί που τις απάρτιζαν ήταν τόσο φτωχοί, ώστε δεν είχαν τη δυνατότητα να αγοράσουν κανονικές τρομπέτες και κλαρινέτα. Έτσι έπαιζαν με ό,τι τους έπεφτε στα χέρια (με καζού, γιουκουλέλε, κουδούνια, ξύλινες τάβλες, χτένες με τσιγαρόχαρτο, χαρτόκουτα, δοχεία από ουίσκυ και με τις απαραίτητες σκάφες του πλησίματος). Το περίεργο είναι ότι οι ομάδες αυτές έγιναν και πάλι δημοφιλείς προς το τέλος της δεκαετίας του 1920, σε μία εποχή έντονης ανάπτυξης της αμερικάνικής υπαίθρου. Αυτή η επίδραση από τα χαμηλά μεταλαμπαδεύτηκε από το Τέξας και το Τενεσή στη Λουιζάνα.

Δεν ξεχνούνε όμως ότι ήταν και μουσική που υποστήριζε και χορούς. Μία από τις μεγαλύτερες χορευτικές μανίες στη δεκαετία του 1890, τόσο για τους λευκούς όσο και για τους μαύρους, ήταν το ραγκτάιμ, μία με ι8διαίτερο συγκεκομμένο ρυθμό εμβατηρίου. Με την αναβίωσής του στις μέρες μας έπαψε να αποτελεί αποκλειστικά μουσειακό είδος. Οι πιο διάσημοι και δημοφιλείς συνθέτες ραγκτάιμ ήταν οι ScottJoplin, EubieBlake και JosephLamb, δύο μαύροι και ένας λευκός αντίστοιχα.

Το να περιγράψει κανείς αυτή τη μουσική με λιγότερες από χίλιες λέξεις είναι μάταιος κόπος. ΄Ετσι αναρωτιέται ο καθένας μας , ποιά κατεύθυνση θα πάρει η τζαζ μελλοντικά; Θα εξελιχτεί στο δρόμο που χάραξαν οι TurtleIsland, oTacuma, o Lacy σε κάτι νέο ελκυστικό ή θα οπισθοδρομήσει ;

Αν θέλουμε η τζαζ να διατηρήσει αυτό το τόσο ζωτικό στοιχείο της έκπληξης, κανένας δεν έχει το δικαίωμα να προκαταλάβει τους μουσικούς. Αυτοί και μόνο κατέχουν το κλειδί της μουσικής του μέλλοντος.