Ρεμπέτικο τραγούδι
Κατηγορία: Σύγχρονα Μουσικά Ρεύματα
Ρεμπέτικο τραγούδι
Το ρεμπέτικο τραγούδι είναι ένα είδος ελληνικού λαϊκού τραγουδιού που έχει τις ρίζες του στην εποχή του Βυζαντίου. Αναπτύχθηκε κυρίως στα παράλια της Μικρά Ασίας ,καθώς και τη Σ?ύρνη, την Κωνσταντινούπολη και τη Θεσσαλονίκη. Αρχικά εξέφρασε κοινωνικές ο?άδες που ζούσαν στις φτωχογειτονιές των αστικών κέντρων. Σιγά σιγά, το ρεμπέτικο μεταφέρθηκε στην κυρίως Ελλάδα μετά την καταστροφή της Σ?ύρνης. Οι κάτοικοι της Σ?ύρνης μεταναστεύοντας στην Ελλάδα μετέφεραν τα ήθη και έθι?α τους, ένα από τα οποία ήταν και το ρεμπέτικο τραγούδι.
Αποστολάκης Στάθης μαθητής Α΄ Λυκείου
ΙστορικάΤο ρεμπέτικο τραγούδι είναι ένα είδος ελληνικού λαϊκού τραγουδιού που έχει τις ρίζες του στην εποχή του Βυζαντίου. Αναπτύχθηκε κυρίως στα παράλια της Μικρά Ασίας ,καθώς και τη Σ?ύρνη, την Κωνσταντινούπολη και τη Θεσσαλονίκη. Αρχικά εξέφρασε κοινωνικές ο?άδες που ζούσαν στις φτωχογειτονιές των αστικών κέντρων. Σιγά σιγά, το ρεμπέτικο μεταφέρθηκε στην κυρίως Ελλάδα μετά την καταστροφή της Σ?ύρνης. Οι κάτοικοι της Σ?ύρνης μεταναστεύοντας στην Ελλάδα μετέφεραν τα ήθη και έθι?α τους, ένα από τα οποία ήταν και το ρεμπέτικο τραγούδι.Tο ρεμπέτικο τραγούδι πήρε κατά καιρούς ποικίλες ονομασίες. Οι πιο συνηθισμένες είναι μόρτικο, μάγκικο, βλά?ικο, αλανιάρικο, σερέτικο, ατζέ?ικο, αντά?ικο, τσαχπίνικο, μπερμπάντικο, νταήδικο, νταλγκαδιάρικο, δερβίσικο, τεκετζίδικο, χασικλίδικο, απάχικο, μποέ?ικο, ασίκικο, ντερμπεντέρικο, λεβέντικο, κουτσαβάκικο, γιουρούκικο, μουρμούρικο κ.ά., μέχρι να οριστικοποιηθεί, στις αρχές του 20ού αιώνα, το όνο?α ?ρεμπέτικο?.
Η ονομασία ?ρεμπέτικο? προέρχεται από τη λέξη ?ρεμπέτ?, που μάλλον εμφανίζεται στο έδαφος της Σερβίας, πιθανότατα ανάμεσα στους μουσουλμανικούς πληθυσμούς του Κοσσόβου. Ρεμπέτ είναι ο ατίθασος, ο ανυπότακτος στην κοινωνική αναγκαιότητα της ανθρώπινης συμβίωσης. Στη δική μας γλώσσα εμφανίζεται ο όρος ?ρέμπελος?. Είναι ιταλική λέξη και είναι αυτός που ανήκει σε ένοπλο αντάρτικο σώμα. ?Ρεμπελιά?, στη δική μας παράδοση, σημαίνει ?επανάσταση?. Ιστορικά, εμφανίζεται στη Ζάκυνθο τον 17ο αιώνα, το περίφημο ?ρεμπελιό των ποπολάρων ?. Έτσι ονομάστηκε η εξέγερση του λαού της Ζακύνθου ενάντια στους ευγενείς και τους γαιοκτήμονες, οι οποίοι με την αρχή των Βενετών καταδυνάστευαν τη λαϊκή μάζα.
Περίοδοι του ρεμπέτικου τραγουδιού
Το ρεμπέτικο χωρίζεται σε τρεις κύκλους. Ο πρώτος ξεκινάει γύρω στο 1922, από τους πρόσφυγες, τους φαντάρους, τους φυλακισμένους. Σε εκείνη την δεκαετία, το ?30, ακούγονται δίσκοι με ονόματα μεγάλων ερμηνευτών, όπως της Ρόζας Εσκενάζυ. Αυτός ο κύκλος έχει στοιχεία σμυρναίικα, με πρώτα όργανα το ούτι και το σαντούρι. Στον δεύτερο κύκλο κυριαρχούν το μπουζούκι και ο μπαγλαμάς. Είναι η εποχή που το ρεμπέτικο αρχίζει να βγαίνει από το περιθώριο. Εκεί δεσπόζουν τα ονόματα του Βαμβακάρη, του Δελιά, του Μπάτη, του Μπαγιαντέρα. Ο τρίτος κύκλος είναι ο κύκλος του Τσιτσάνη, η εποχή της πείνας, του πολέμου, του τρόμου, των φυλακών, του Εμφυλίου και του κρεματορίου.
1η Περίοδος (1922-1932)
Την περίοδο αυτή ακμάζει το σμυρναίικο τραγούδι, το οποίο αποτελεί ένα είδος ρεμπέτικου τραγουδιού. Η Σμύρνη υπήρξε το σταυροδρόμι εκείνο στο οποίο συναντήθηκαν οι μουσικές της Ανατολής και της Δύσης. Οι ορχήστρες της έπαιζαν ευρωπαϊκή, λαϊκή και τούρκικη μουσική. Επίσης, οι λαϊκοί καλλιτέχνες ήταν πολύ δημοφιλείς στη Σμύρνη, όπως ήταν και η σμυρναίικη σχολή του ρεμπέτικου. Με την καταστροφή της Σμύρνης το 1922 και το τεράστιο κύμα προσφυγιάς που κατέκλυσε την Ελλάδα, ήλθε και το αστικό σμυρναίικο τραγούδι. Οι Μικρασιάτες δημιουργοί για να μπορέσουν να επιβιώσουν φτιάχνουν μουσικά συγκροτήματα, με κύρια όργανα το σαντούρι και το βιολί. Σιγά σιγά λειτουργούν και ταβέρνες, όπου τραγουδιέται το ρεμπέτικο σμυρναίικο τραγούδι. Σε αυτά τα κέντρα θα ακουστούν τραγούδια για τον πόνο και τα βάσανα της προσφυγιάς, για τον τεκέ και το χασίς, θύματα του οποίου θα γίνουν πολλοί δημιουργοί του ρεμπέτικου τραγουδιού. Από τους πιο γνωστούς δημιουργούς του ρεμπέτικου τραγουδιού, εκείνη την εποχή, είναι οι Παπάζογλου, Σωφρονίου, Τούντας, Σκαρβέλης κ.ά.
Μερικά τραγούδια τους είναι: "Τι σου λέει η μάνα σου για μένα", "Πέντε χρόνια δικασμένος", "Ρεμπέτες", "Η μπαμπέσα", "Μη μου λες γιατί περνάω", "Μαρίτσα μου" κ.ά., ενώ, παράλληλα, πολλοί από τους Μικρασιάτες δημιουργούς του θα στελεχώσουν τις δισκογραφικές εταιρείες, όπως ο Τούντας, ο οποίος υπήρξε υπεύθυνος φωτογραφήσεων των εταιρειών Columbia και Odeon. Το σμυρναίικο ρεμπέτικο τραγούδι θα κυριαρχήσει μέχρι και το 1935.
2η Περίοδος (1932-1938)
Η κλασική περίοδος. Τα πρώτα ρεμπέτικα τραγούδια αυτής της περιόδου αναφέρονται κυρίως σε παραβατικές πράξεις και σε ερωτικές σχέσεις, ενώ το κοινωνικό στοιχείο στην θε?ατική είναι περιορισμένο. Στην περίοδο αυτή κυριαρχεί το πειραιώτικο στυλ ?ε κυριότερο εκφραστή τον Μάρκο Βαμβακάρη. Παράλληλα αρχίζουν να γράφουν ρεμπέτικα και οι Σ?υρνιοί συνθέτες. Το 1937 ε?φανίζεται ο Βασίλης Τσιτσάνης και περίπου την ίδια περίοδο και ο Μανώλης Χιώτης. Το 1938 επιβάλλεται από το καθεστώς του Μεταξά λογοκρισία. Το περιεχόμενο αλλάζει αναγκαστικά. Οι αναφορές στο χασίσι, στους τεκέδες και στους ναργιλέδες εκλείπουν.
3η Περίοδος (1938-περ. 1960)
Τραγούδια γράφονται και κατά τη διάρκεια της κατοχής. Όμως, δεν περνάνε στη δισκογραφία γιατί τα εργοστάσια παρα?ένουν κλειστά ?έχρι το 1946. Από τη στιγ?ή αυτή κυριαρχεί ο Βασίλης Τσιτσάνης μαζί ?ε την Μαρίκα Νίνου, ο Μανώλης Χιώτης, ο Γιώργος Μητσάκης, ο Γιάννης Παπαϊωάννου. Οι περισσότεροι παλιοί ρεμπέτες μένουν ό?ως στο περιθώριο. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής πεθαίνουν αρκετοί από τους Σ?υρνιούς συνθέτες (πχ. Παναγιώτης Τούντας), οι άλλοι ό?ως, του πειραιώτικου, είναι εν ζωή και ?ε δυσκολία προσπαθούν να συντηρήσουν τους εαυτούς τους. Ο Μάρκος Βαμβακάρης αναφέρει στην αυτοβιογραφία του πως "έτρεχε στα νησιά και στα πανηγύρια". Στην δεκαετία του 1950 ε?φανίζονται νέοι τραγουδιστές όπως ο Στέλιος Καζαντζίδης, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, η Σωτηρία Μπέλλου.
Το ρεμπέτικο βρίσκει απήχηση σε όλο και μεγαλύτερα στρώ?ατα του πληθυσμού. Αυτό έχει ως αποτέλεσ?α να επεκταθεί η θεματολογία του (ε?φάνιση αρχοντορε?πέτικων) και να αλλάξουν οι χώροι στους οποίους ακουγόταν. Στα μέσα της δεκαετίας του 1950 οι περισσότεροι ερευνητές τοποθετούν τον θάνατο του ρεμπέτικου.
Μετέπειτα εποχή (1960 και μετά)
Στη δεκαετία του 1960 το ρεμπέτικο νεκρανασταίνεται. Τα άρθρα που γράφτηκαν, οι φιλότι?ες προσπάθειες αρκετών φοιτητών, ο κορεσ?ός του κόσ?ου από τα ινδικά, η ηχογράφηση του Επιτάφιου του Θεοδωράκη το 1960, είχαν ως αποτέλεσ?α οι δισκογραφικές εταιρείες να αρχίσουν να ηχογραφούν εκ νέου ρεμπέτικα. Ηχογραφήθηκαν μερικά παλιά, κυρίως ?ε τις φωνές του Γρηγόρη Μπιθικώτση και της Σωτηρίας Μπέλλου. Ρεμπέτε
ς όπως ο Μάρκος και ο Στράτος ξαναβρήκαν δουλειά στα μαγαζιά. Εν τω μεταξύ άρχισαν να διοργανώνονται ρεμπέτικες μουσικές βραδιές όπου ο κόσ?ος, κυρίως φοιτητές, είχε την ευκαιρία να γνωρίσει παλιούς ρεμπέτες. Το 1961 ο Χριστιανόπουλος κυκλοφορεί ένα δοκί?ιο και διεκδικεί γι' αυτό τον τριπλό τι?ητικό τίτλο: της πρώτης ρεμπέτικης βιβλιογραφίας, της πρώτης ανθολογίας ρεμπέτικης στιχουργίας και, ως προς την ανατυπωμένη του μορφή, της πρώτης μονογραφίας επί του αντικειμένου. Το 1968 κυκλοφορεί το βιβλίο του Ηλία Πετρόπουλου "Ρεμπέτικα Τραγούδια", το βιβλίο που, ?άλλον, καθιέρωσε τον όρο "ρεμπέτικα" για τα τραγούδια αυτά. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 πεθαίνουν μερικοί από τους μεγαλύτερους ρεμπέτες (Στράτος 1971, Μάρκος 1972). Από τη στιγ?ή εκείνη αρχίζουν να δισκογραφούν οι περισσότεροι ρεμπέτες, εκδίδονται βιογραφίες (Βαμβακάρης 1973, Ροβερτάκης 1973, Ρούκουνας 1974, Τσιτσάνης 1979, Μουφλουζέλης 1979 κ.λπ.) και ε?φανίζονται πολλές ρεμπέτικες κο?πανίες. Ταυτόχρονα ιδρύονται κέντρα για την μελέτη του ρεμπέτικου τραγουδιούκαι οι πανεπιστημιακοί λαογράφοι αρχίζουν να το μνημονεύουν. Τη δεκαετία του 1980 γυρίζονται ταινίες (Ρεμπέτικο του Κ. Φέρρη ?ε τραγούδια των οποίων η θε?ατολογία και η μουσική προσομοιάζουν σε αυτά των ρεμπέτικων.), τηλεοπτικές σειρές (Μινόρε της Αυγής), επιθεωρήσεις (Μινόρε της Αλλαγής). Το 1984 πεθαίνει ο Βασίλης Τσιτσάνης και η κηδεία του γίνεται δη?όσια δαπάνη. Το ρεμπέτικο καταχωρίζεται ως έγκυρο μουσικό είδος σε έγκυρα διεθνή εγχειρίδια μουσικολογίας. Ιδρύονται μουσεία, διοργανώνονται συνέδρια, εγκρίνονται μεταπτυχιακές και διδακτορικές διατριβές.